دهان اولین قسمت لوله گوارش است. حفره دهان از لبها شروع و به حلق محدود می شود. دندانها داخل حفره دهان قرار دارند. دندانها در حاشیه فک بالا و پایین به طور منظم قرار گرفته اند. دندانها عضو بسیار سخت و سفیدرنگی هستند که باعث زیبایی صورت و لبهای انسان می شوند و در تغییر حالات روحی انسانها بخصوص در لبخند و تبسم و ایجاد چهره ای مهربان، نقش بسیار مهمی ایفاء می کنند. دندانها در عمل هضم و جویدن غذا که بخشی از وظیفه دستگاه گوارش است، نقش اساسی به عهده دارند؛ به طوری که می توان گفت تقریبا 32 عمل هضم غذا توسط دندانها و در حفره دهان صورت می گیرد. وجود دندانها به علت نظم و تقارن خاصی که دارند در ایجاد صوت و تکلم نیز حائز اهمیت بسزایی است؛ به طوری که افراد بی دندان در موقع صحبت کردن، کلمات و جملات را به صورت نامفهوم تلفظ می کنند.
دندانها به دو دسته تقسیم می شوند: 1ـ دندانهای شیری 2ـ دندانهای دائمی. دندانهای شیری در سن جنینی یعنی قبل از تولد در داخل فک جنین به وجود آمده و تا قبل از 6 سالگی در داخل فک پنهان باقی می مانند و گاهی به ندرت اتفاق می افتد که نوزاد با چند عدد دندان شیری به دنیا می آید و باعث تعجب و حیرت اطرافیان می شود. ولی معمولاً 6 ماه پس از تولد این دندانهای شیری آشکار می شوند و رشد نموده بیرون می آیند. دندانهای شیری معمولاً از جلو به سمت عقب و از پایین به بالا شروع به رشد کرده و آشکار می شوند. بنابراین دندانهای شیری از 6 سالگی شروع به رویش کرده و تا پایان بیست و هفت ماهگی تعداد دندانهای شیری به 20 عدد می رسند. در این موقع تعداد دندانهای شیری تکمیل شده است. دندانهای شیری از حدود 6 ماهگی شروع به لق شدن و افتادن می کنند و به تدریج دندانهای دائمی جایگزین آنها می شوند. این روند تا 12 سالگی ادامه می یابد. تعداد دندانهای دائمی 32 عدد است که 28 عدد آنها بین 6 سالگی تا 12 سالگی رشد می کنند و تعداد 4 عدد آنها که به دندانهای عقل موسومند، پس از 18 سالگی رشد می کنند، و همان طور که می دانید، هر دندان دارای سه قسمت است: 1ـ تاج دندان 2ـ گردن دندان 3ـ ریشه دندان.
متأسفانه موضوع بسیار مهمی که معمولاً والدین و کودکان به آن توجه نمی کنند و به عبارت دیگر غفلت می کنند، رعایت بهداشت دهان و دندان کودکان است. واقعیت تلخ این است که برخی از مردم معتقدند که دندانهای شیری به دلیل اینکه موقتی هستند نیازمند مراقبت و مسواک زدن نیستند و در صورتی که خراب شوند و به اصطلاح دچار پوسیدگی شوند، نباید هزینه ای صرف ترمیم آنها کرد! متأسفانه به خاطر همین باور غلط بسیاری از کودکان دچار پوسیدگی شدید و زودرس دندانها می شوند و این موضوع منجر به سوء تغذیه کودک می شود.
همان طور که گفتیم تقریبا 32 عمل هضم در حفره دهان صورت می گیرد بنابراین کودکی که دارای یک سری دندانهای پوسیده است، یا از دندان درد به خود می پیچد یا قادر به جویدن مناسب غذا نمی باشد این موضوع برای کودکی که در سریعترین دوران رشد جسمی خود قرار دارد بسیار خطرناک است و بر رشد جسمانی کودک اثر نامطلوب و سوء می گذارد.
با توجه به اینکه شایع ترین سنی که دندانها دچار پوسیدگی می شوند دوران شیرخوارگی، کودکی و نوجوانی است لذا خانواده های محترم باید نهایت دقت و همّت خود را متوجه سلامت و حفظ دندان فرزندان خود نمایند. تغذیه مناسب مادران در دوران بارداری در تقویت و استحکام دندانهای کودکان مؤثر است. بنابراین توصیه می شود که مادر از شیر و مواد پروتئینی و ویتامینها بخصوص ویتامینهای گروه «ث»، «د»، «آ» و املاحی مثل کلسیم و فسفر به میزان کافی استفاده نماید و در دوران کودکی نیز به مقدار لازم مصرف شوند. مادر باید حداکثر سعی و تلاش خود را در جهت تغذیه شیرخوار با شیر مادر مبذول نماید.
روش صحیح مسواک زدن به کودکان را آموزش دهیم؛ به طوری که بعد از هر نوبت غذا خوردن و بخصوص شب قبل از خواب به دقت مسواک بزنیم. توصیه می شود بعد از مسواک زدن با صبر و حوصله بین دندانها «نخ دندان» بکشیم و مواد غذایی باقی مانده و جرم دندانها را از فضای بین دندانها خارج و تمیز کنیم.
برای تقویت دندانها و افزایش مقاومت آنها در برابر محیط نامناسب و مخرب و اسیدی دهان از درمان با فلوراید به طور مستقیم استفاده شود. البته توصیه می شود که در حد استاندارد مقداری از ملح فلوراید به آب آشامیدنی اضافه شود، تا به طور وسیعی در سطح جامعه از این روش برای افزایش مقاومت دندانها استفاده نماییم. فلوراید ماده ای است که در چای، گوشت و غلات و میوه و سبزیهای خوردنی فراوان است و مصرف این گونه مواد غذایی را به عموم توصیه می کنیم. ولی توصیه می کنیم که به پاس حفظ و سلامتی دندان، این نعمت زیبا، از خوردن نامناسب و زیاد شیرینیها، شکلات و بخصوص شکستن بادام و گردو و فندق با پوسته به وسیله دندان جدا خودداری شود و قند را که مورد علاقه کودکان است و متأسفانه بدون توجه والدین مصرف می کنند، را از دسترس اطفال دور نگه داریم. تقریبا نیمی از کودکان از این طریق دچار پوسیدگی زودرس دندانها می شوند. پوسیدگی دندانها در دوران کودکی منجر به سوء تغذیه کودکان می شود.
برای پیشگیری از پیشرفت پوسیدگی و تخریب ریشه دندان توصیه می کنیم که به محض مشاهده علائمی مبنی بر پوسیدگی دندانها سریعا به دندانپزشک مراجعه شود تا ضمن معاینه، دندانهای خراب و پوسیده را ترمیم نمایند. پر کردن دندان از نفوذ پوسیدگی به عمق ریشه های دندان جلوگیری می کند و عمل جویدن و تغذیه به خوبی و آسانی انجام خواهد گرفت.
توصیه می شود در صورتی که دچار خونریزی از لثه ها هستید، یا لثه های شما متورم، قرمز و ملتهبند، اگر دندان شما لق شد، نظم و ترتیب و فاصله بین دندانهایتان به هم خورده و نامرتب شده است، اگر لثه های شما دچار خوردگی و لاغری شده است به طوری که قسمتی از ریشه دندان دیده می شود، در صورتی که دچار دندان درد شدید و ناگهانی یا درد مبهم دندان هستید و بالاخره اگر دندانهایتان را جرم گرفته و دوستان و اطرافیانتان از بوی بد دهان شما شکایت دارند، حتما به دندانپزشک مراجعه فرمایید.
برای اینکه دندانهایی سالم داشته باشیم، باید بعد از هر نوبت غذا خوردن به دقت مسواک بزنیم و سپس با استفاده از نخ دندان ذرات باقی مانده مواد غذایی در فاصله بین دندانها را خارج کنیم و با کمی آب خالص دهان را بشوییم. قبلاً گفتیم که شایع ترین سن پوسیدگی دندانها سنین کودکی و نوجوانی است؛ بنابراین والدین وظیفه شناس باید از حدود 2 سالگی با کمک کودک، اقدام به مسواک زدن نمایند و با صبر و حوصله نحوه صحیح مسواک زدن را به کودک خود بیاموزند. با چنین روشی معمولاً کودکان در حدود 4 سالگی به تنهایی قادر به مسواک زدن هستند.
لازم به یادآوری است که کودکان و نوجوانان در یک محدوده سنی حساس و مهمی قرار دارند که سریع ترین رشد و تکامل را باید پیدا نمایند. واضح است که رشد جسمی و عقلی مناسب و مطلوب، نیازمند یک تغذیه خوب است و تغذیه خوب نیاز به دندانهای قوی و سالم دارد. بر خلاف نظر عامه مردم که به دندانهای شیری اهمیت نمی دهند و نه تنها برای پیشگیری از پوسیدگی آنها یا آموزش مسواک زدن به فرزندان خود اقدامی نمی کنند، بلکه در صورتی که فرزندشان دچار پوسیدگی و خرابی دندان شود به هیچ وجه حاضر نیستند که هزینه ای برای درمان آن اختصاص دهند چون به غلط معتقدند که این دندانها موقتی هستند و همین طرز تفکر منجر به سوء تغذیه و عقب افتادگی رشد جسمی و مغزی کودک می شود. در حالی که والدین باید ضمن آموزش نحوه صحیح مسواک زدن به کودکان، حداقل آنها را از این نظر تا پایان سنین مدرسه کنترل نمایند و در طی این مدت لازم است چند بـار توسط دندانپزشک معاینه شـوند تا از سلامت دندانهایشان چه «شیری یا دائمی» مطمئن شویم.
